Fjellheia finst i dei alpine områda over fjellbjørkeskogen. Fjellhei er stort sett ein naturleg vegetasjonstype, og er prega av eit lågtveksande vegetasjonsdekke.
Heiane har vore nytta på tradisjonell vis i mange hundre år til jakt, fiske, beite og slått. Stølsdrift vart driven frå omkring 1700-talet og fram til cirka 1950. Sidan har heiane vore påverka av sur nedbør og vasskraftutbygging. Det store talet sauer som sleppast på sommarbeite, har også stor innverknad på plantelivet.
Unntatt fyllittskiferen nordvest i Bykleheiene, er heiane prega av harde bergartar som gir lite næring til planteveksten. Det lågtveksande plantedekket på fjellheia består derfor av eit fåtal vanlege artar. Fleire av desse plantane finst også i låglandet. Denne delen viser nokre av artane som er typiske for næringsfattig og kalkfattig snaufjell på Agder.
Plantane under blir presenterte med norske, latinske, engelske og tyske namn.
Foto: ©Naturmuseum og Botanisk Hage, UIA/ Per Arvid Åsen
Aksfrytle
Luzula spicata
Spiked woodrush;
Ähren-Hainsimse
Blålyng
Phyllodoce caerulea
Blue Heath;
Bläuliche Moosheide
Blålyng (Phyllodoce caerulea) har eit bladverk som minner om krekling, men planta er lett kjenneleg i blomstring. Blålyng krev godt snødekkje om vinteren, ho veks ofte saman med blåbærlyng. Finst spreidd i snauheia sør til Hægebostad og Bygland, og opp til 1380 m o.h.
Dverggråurt
Omalotheca supina
Alpine arctic-cudweed;
Zwerg-Ruhrkraut
Dverggråurt (Omalotheca supina) er ei lita plante som ikkje gjer noko særleg av seg. Ho er ei gråfilta fjellplante som veks i små. tette tuver, oftast mange i saman, og helst i snøleier. Vanleg i snauheia opp på dei høgste toppane (t.d. Sæbyggjenuten i Bykle 1490 m) og sør til Hægebostad og Bygland.
Fjelleiner
Juniperus communis ssp. alpina
Alpine Juniper;
Gebirgs-Wacholder
Fjelleiener (Juniperus communis ssp. alpina) er ein eigen fjellform av eineren frå låglandet. Han er mest ein krypande, låg busk, tett attmed fjellet. Nålene er båtforma og ikkje særleg kvasse. Fjelleiner er særs vanleg i heile fjellet, opp til 1442 m o.h. i Setesdalsheiane.
Fjellfølblom
Scorzoneroides autumnalis var. pratensis
Autumn Hawkbit;
Herbstlöwenzahn
Fjellfølblom (Leontodon autumnale var. taraxaci) veks i sik, på bekkekantar og snøleier i snauheia. Planta er ei eiga fjellform av følblom i låglandet. Sør til Sirdal og Bygland og opp til 1300 m i Bykle. Noko næringskrevjande.
Obs: Finnes for tiden ikke i fjellhagen.
Fjellgullris
Solidago virgaurea ssp. lapponica
Goldenrod;
Goldrute
Fjellgullris (Solidago virgaurea ssp. lapponica) er ein eigen fjellform av det vanlege gullriset frå låglandet. Fjellgullris er særs vanleg i fjellet, til heilt opp på den høgste toppen, Sæbyggjenuten 1503 m o.h. i Bykle. Planta er lite næringskrevjande.
Fjelljamne
Diphasiastrum alpinum
Alpine Clubmoss;
Alpen-Flachbärlapp
.jpg)
Fjelljamne (Diphasiastrum alpinum) er lett kjenneleg på ein blågrøn farge og sporeaks istadenfor blomar. Er blitt brukt til plantefarging, mellom anna til beit, for at garnet skulle ta fargane betre og som eige fargeemne. Vanleg i snauheia frå Bygland og nordover, til 1455 m o.h.
Fjellmarikåpe
Alchemilla alpina
Alpine lady's-mantle;
Alpen-Frauenmantel
Fjellmarikåpe (Alchemilla alpina) er den einaste av alle våre marikåper som er lett å bestemme! Blada er delte heilt inn til stilken. Fjellmarikåpe har blitt brukt som lækjeplante (omslag på svull). Særs vanleg i snauheia og opp dei høgste toppane (1500 m o.h.)
Fjellsvæve
Hieracium alpinum
Alpine hawkweed;
Alpen-Habichtskraut
Fjellsvæve (Hieracium alpinum) er ei særmerkt svæve som veks mange plassar på snauheia, men óg noko ned i fjellbjørkeskogen, ho finst mellom 565 og 1485 m o.h. Ho lyser opp med store gule korger.
Fjelltiriltunge
Lotus corniculatus var. borealis
Bird’s-foot trefoil;
Gewöhnliche Hornklee
Fjelltiriltunge (Lotus corniculatus var. borealis) er ei fjellform av vanleg tiriltunge frå låglandet. Sjølve krona hos fjelltiriltunge er noko lengre enn hos vanleg tiriltunge. Fjellforma veks oftast i noko næringsrike, varme lyngbakkar på snaufjellet, sør til Valle, opp til 1250 m i Bykle.
Fjelltjæreblom
Viscaria alpina
Red Alpine catchfly;
Alpen-Lichtnelke
Fjelltjæreblom (Viscaria alpina) veks oftast på toppane i snauheia. Her lyser ho opp i eit elles grått steinlandskap med lite anna vegetasjon. Fjelltjæreblom kan også vera ein indikator på tungmetall i grunnen, t.d. veks ho rikeleg på slagghaugane etter molybdengruvene ved Langevatn i Bykle. Veks heilt opp på Sæbyggjenuten i Bykle 1505 m. (Fins også i skjærgarden.)
Fjellveronika
Veronica alpina
Rock Speedwell;
Felsen-Ehrenpreis
Fjellveronika (Veronica alpina) er ei fjellplante med små, blå blomar tett saman på toppen av ein stengel med motsette blad. Blomane opnar seg ikkje i dårleg vêr. Noko næringskrevjande, veks helst på snøleier, bekkekantar, fuktige enger, fjellbjørkeskog og vierkratt, men elles spreidd i snauheia sør til Sirdal og Bygland, og opp til 1300 m i Bykle.
Geitsvingel
Festuca vivipara
Viviparous sheep's-fescue;
Brutknospen-Schwingel
Geitsvingel (Festuca vivipara) er eit fjellgras som har vivipar og noko mørk fiolett topp. Vivipar tyder her at det ikkje dannast frø i akset, men små nye grasplanter (sjå biletet). Geitsvingel er eit nokså vanleg gras i snauheia, særleg på toppane, opp til 1500 m i Bykle og sør til Sirdal og Bygland. (Også sjeldan i kysthei frå Mandal og vestover.)
Hestespreng
Cryptogramma crispa
Parsley Fern;
Krauser Rollfarn
Geitsvingel (Festuca vivipara) er eit fjellgras som har vivipar og noko mørk fiolett topp. Vivipar tyder her at det ikkje dannast frø i akset, men små nye grasplanter (sjå biletet). Geitsvingel er eit nokså vanleg gras i snauheia, særleg på toppane, opp til 1500 m i Bykle og sør til Sirdal og Bygland. (Også sjeldan i kysthei frå Mandal og vestover.)
Moselyng
Harrimanella hypnoides
Moss bell heather;
Moosheide
Moselyng (Harrimanelle hypnoides) ber namnet sitt med rette, var det ikkje for dei små blomane, ville me tru at planta var ein mose. Ho veks på snølæger. Moselyng er sjeldan i Sirdalsheiane, meir vanleg i Setesdalheiane sør til Valle.
Musøyre
Salix herbacea
Dwarf Willow;
Kraut-Weide
Musøre (Salix herbacea) er den minste vieren me har på Agder, nokre få centimeter stor. Trivst særs godt i snølæger. God beiteplante for rein og sau. Veks heilt opp på dei høgste toppane (Sæbyggjenuten 1507 m o.h.) og sør til Hægebostad og Bygland.
Rabbesiv
Juncus trifidus
Highland rush;
Dreiblatt-Binse
Rabbesiv (Juncus trifidus) er kjenneteikna med tette tuver av noko raudbrune strå. Veks oftast på forblåste rabbar og tørre, skrinne stader, heilt sør til Flekkefjord, Hægebostad og Bygland, og opp til 1500 på Sæbyggjenuten i Bykle.
Rypebær
Arctous alpinus
Alpine bearberry;
Alpen-Bärentraube
Rypebær (Arctous alpinus) er kommuneblomen i Sirdal. Ho blomstrar så tidleg med så små blomar bland visne blad at den tidlege fjellvandraren knapt legg merke til dei. Det er nok heller raudfargen om hausten som syner planta. Rypene ét dei svarte og smaklause bæra.
Røsslyng
Calluna vulgaris
Common heather;
Besenheide
Røsslyng (Calluna vulgaris) er kåra som nasjonalblomen i Noreg. Det er også kommuneblomen i Lindesnes. Men røsslyng er også ein vanleg plante i varme lyngbakkar høgt opp i snaufjellet, heilt opp til 1360 m i Bykle. Veks naturleg i fjellhagen.
Setergråurt
Omalotheca norvegica
Highland Cudweed;
Norwegischer Ruhrkraut
Setergråurt (Omalotheca norvegica) gjev ikkje så mykje av seg. Heile planta er grå av fine hår. Blomane er heller ikkje det me fyrst legg merke til. Dei nedste blada er kjenneteikna med tre nervar. Finst ofte på kulturmark, t.d. setervollar, spreier seg lett i fjellhagen. Veks søt til Hægebostad og Bygland.
Søterot
Gentiana purpurea
Purple Gentian;
Purpur-Ensian
Søterot (Gentiana purpurea) er kommuneblomen i Bykle. Smakar du på søterot, gløymer du ikkje smaken så lett! Han er særs bitter og sit lenge på tunga. Namnet søterot er ironisk, det var nok for å blidgjere vettene i planta ho blei kalla dette. Ingen anna plante har slik farge på blomen. Lækjeplante. Finst spreidd sør til Åseral og Bygland mellom 560 og 1350 m o.h.
Trefingerurt
Sibbaldia procumbens
Creeping sibbaldia;
Gelbling
Trefingerurt (Sibbaldia procumbens) er ei lita fjellplante som ikkje gjer mykje av seg. Blomane er små, me kan knapt sjå dei der dei sit i tette nyste. Planta er særs vanleg i snøleier på snaufjellet til 1500 m og sør til Åseral og Bygland.
Greplyng
Loiseleuira procumbens
Trailing Azalea;
Alpenazalee
Greplyng (Loiseleuira procumbens) er kommuneblomen i Åseral. Planta blomstrar så tidleg som i juni i dei lågaste fjellpartia, sør til Kvinesdal, Hægebostad og Bygland. Greplyng er ein gamal lækjeplante, noko namnet grep tyder – knuterosen. Særs vanleg på tørre og forblåste lyngrabbar i snauheia.